Kunst in de palm van je hand
Hoewel de vijftien deelnemers van Art Allies hun samenwerking
niet zijn begonnen vanwege inhoudelijke overeenkomsten is het
onvermijdelijk dat hun expositie in de Garagehal in de
Bartholomeus Ruloffstraat in Amsterdam vergezeld gaat van een
handvest. Deze inhoudelijke beginselverklaring, ontleend aan
de vijftien exposanten zal logischerwijs ook uit vijftien
uitgangspunten moeten bestaan.
De garagehal had niet beter gekozen kunnen zijn als
presentatieruimte, omdat hier een ooit als lovenswaardig
gezien streven werd gepraktiseerd in het optimaliseren van het
vergroten van de bewegingsvrijheid van de mens als het aankomt
op de mogelijkheid tot snelle geografisch verplaatsing door
middel van de automobiel die hier kon worden gestald en
onderhouden. Nu deze ruimte voor wat betreft deze functies
overbodig is geworden, zien we dat de bouwkundige voorwaarden
waaraan de garagehal moest voldoen, inmiddels zijn
overgeleverd aan de onstuitbare natuur die hier in het hart
van Amsterdam deze utiliteitsarchitectuur langzaam maar zeker
en op bewonderenswaardige wijze desintegreert. Het is niet te
veel gezegd dat deze herinname van stedelijk gebied door
organische processen in kunstzinnig opzicht wordt bevestigd
door de tentoonstelling van Art Allies. De kunstenaars zijn
daarmee niet alleen elkaars bondgenoten, maar ook medestanders
in de wezenlijke aard van de schepping: de cyclus van
ontstaan, groei, bloei en verval. Art Allies laat op meerdere
niveaus zien dat we als mensen anders kunnen omgaan met de
wereld dan we nu doen. Dat doen zij zonder zich daarbij moreel
superieur op te stellen of vanuit een onverbiddelijk ethisch
gelijk. Zoals we weten moet de kunst iets voorstellen en
ergens over gaan, en dat is precies wat we hier zien:
beeldende voorstellen om andere oplossingen te bedenken voor
eigentijdse dilemma’s van het bestaan die gaan over ons
onvermogen om de consequenties te trekken uit de vergissingen
die we begaan.
Er zijn altijd meer kunstenaars die je niet kent dan wel. Je
weet daardoor niet wat je mist. Daarom is voor de kunst een
ongebreidelde nieuwsgierigheid nodig naar het onbekende en het
ongekende.
Voor de actieve kunstenaars is wat nog niet is gemaakt
belangrijker dan wat al wel is gedaan. Als het omslagpunt is
bereikt dat je meer waarde hecht aan wat achter je ligt dan
aan wat je nog te doen staat, dan is je kunstpraktijk op een
dood spoor beland. Je moet altijd doen wat door jou nog niet
is uitgevoerd.
Wat kunstenaars gemeenschappelijk hebben is niet zozeer wat ze
maken – ze maken per definitie altijd iets anders – maar hun
maatschappelijk belangen, ook al vinden ze elkaar daarin maar
zelden. Hoe oneens ze het daarover ook kunnen zijn, daar ligt
toch de kiem van hun bondgenootschap. Art Allies is zo’n
samenwerkingsverband waarin de kunstenaars elkaar in dit
opzicht recht doet door samen werk te presenteren. Daar begint
het dan toch mee, hoe uiteenlopend het werk ook is. Als het
werk eenmaal in deze samenstelling te zien is, ontstaan
vanzelf ook inhoudelijke overeenkomsten die een bepaalde
samenhang vertonen.
De vijftien beginselen van het Art Allies Handvest zouden
kunnen zijn:
1. In de kunst kan de wereld worden begrepen als een
getekende collage van beelden die door de aard van hun
structuur een minerale verrijking zijn van ons begrip van
het bestaan. De werken in zilverstift van Ben van der Wel
zijn daar een vorm van bewijsvoering voor.
2. De kunst is een grofmazig raster waarop zich geometrische
figuren kunnen hechten in allerlei substantiële gradaties
die gevoelsmatige uitdrukking geven aan het leven, zoals
gebeurt in het werk op jute van Paul Tegenbosch.
3. Kralen bieden houvast in tijden van spirituele
onzekerheid, zoals de zandkorrels op het strand en de
sterren aan de hemel. Door een handzame ketting te vormen
ontstaat een taal waarmee uitspraken worden gedaan die
ongehoord zijn. Raul Balai verbeeldt het in eigentijdse
gebedskralen met een historische lading.
4. Het gewoonste in het leven is uitzonderlijk in de
schilderkunstige verbeelding ervan. De gebruiksvoorwerpen
die dagelijks in karton huis aan huis worden bezorgd
verblinden ons zicht op wat we werkelijk nodig hebben.
Beth Namenwirth laat daarom in geschilderd bordpapier
zien hoe ons oog wordt bedrogen.
5. Wat we met onze ogen zien en wat we in onze handen kunnen
houden lost op in onze omgang met wat we waarnemen en hoe
we iets gebruiken. Christine Bittremieux maakt daarom
beelden die ons in een oogwenk ontglippen als zeep. Zo
worden onze ogen gewassen.
6. Er bestaat een onbedorven kijk op de wereld die vanaf het
begin wordt vervuild door commercie en visuele verleiding
vervuld van vals sentiment en vrolijk tijdverdrijf.
Marlien Venema gaat daar met het spel der verbeelding
tegenin vanuit de eenzaamheid die nagestreefde
paradijselijke vrijheid eigen is.
7. De verwording van de wereld heeft ook vrolijke kanten en
is te genieten als een navrant vermaak in doelloze
activiteiten. Wie dat onder ogen ziet, kan zichzelf
alleen nog in een lachspiegel aankijken. Nathalie
Mannaerts houdt ons die voor.
8. De wereld kun je nog als een aandoenlijk ondermaans
gebied bekijken als je er vanuit een ander universum het
oog op laat vallen. Door afstand te nemen valt de
genadeloosheid van de mens samen met zijn hulpeloosheid.
Malou Cohen is in haar miniatuursculpturen in staat dat
op grootse wijze aan te tonen. In haar werk zijn wij de
door zorgvuldig cultivatie kortgehouden bonsaimens die
voortdurend wordt bijgepunt.
9. Atlas droeg de wereld als een last op zijn rug, maar is
nu een figuur die er doodmoe bovenop is gaan zitten. Zo
is de mens geworden, uitgeput door de exploitatie van de
aarde niet in staat om nog overeind te komen. Annelies
Horden en Gerda Schimmel bundelen hun krachten om een
mythische figuur opnieuw te inspireren.
10. Alles onder onze handen vergaat als we er niet iets
mee doen waar het niet voor is gemaakt. Het leven is
alleen vergankelijk als we ons afval niet vruchtbaar
kunnen maken. De perkamenten figuren van Gerda Schimmel
en Annelies Horden reflecteren daarop door zich van hun
textiele insnoering te bevrijden.
11. De wereld is vrijwel van iedere mythe ontdaan, maar
in de kunst wordt steeds opnieuw een beeld gemaakt dat
een hersenspinsel betekenisvol kan maken. Marjan Jaspers
laat dingen, schepsels en planten zien die weliswaar aan
de werkelijkheid zijn ontleend, maar die je nooit tegen
zult komen in de verloren gedaante die zij eraan geeft.
12. Het is maar hoe je naar de wereld kijkt of je iets
ziet dat er buiten het menselijk bestaan toe doet. We
zijn geneigd alles in ons blikveld naar onze hand te
zetten. Jet Nijkamp toont aan dat je je juist weerloos
tegenover de dingen op moet stellen. Ze hebben hun
zelfstandige gedaante die je los van jezelf moet
waarderen. Een getekende boom is in essentie ook een
natuurverschijnsel.
13. De mens is te lang gebakken en ligt aangebrand in de
oven te roken. Of hij is te vroeg uit de oven gehaald en
is als een mislukte cake in elkaar gezakt. Geertje
Geertsma laat zien dat van het misbaksel nog iets te
maken valt. Haar beelden komen tevoorschijn als de zeven
geitjes uit de opengesneden buik van de wolf.
14. Om te overleven heeft de mens bestrijdingsmiddelen
bedacht. Om te overleven maken we iets dood. Een grotere
paradox bestaat er bijna niet. Airco Caravan draait het
om. Op haar geweven kleden maakt ze reclame voor middelen
die ons in staat stellen juist iets in het leven te
roepen.
15. Alleen kunstmatige omstandigheden in de vorm van
biosferen zijn nog te ervaren als zuivere, onbesmette
klimaatcapsules. We leven zo langzamerhand allemaal in
een cocon, een ijzeren long, een met lood gevoerde kist
om ons te beschermen tegen het door onszelf veroorzaakte
stralingsgevaar. In de grote opblaasbare amorfe ruimte
van Robert Roelink heeft Carolien Wissing een gebied
verbeeld waar het menselijk ingrijpen machteloos staat
tegenover de natuur in de oorspronkelijke, onaangeroerde
verschijningsvorm.
Art Allies in de Garagehal is een tentoonstelling die
duidelijk maakt dat de wereld niets meer is dan een stukje
klei in de palm van je hand. Je kneedt het in iedere vorm die
je wenst.
Alex de Vries
Zoals uitgesproken ter gelegenheid van de Art Allies expositie in Kunstlies, 23 juni 2023
Kunstduizendpoot Alex de Vries is schrijver, boekenmaker, curator en adviseur. Hij is een goede bekende in de hedendaagse kunstwereld, schrijft voor kunsttijdschrift Mr. Motley en was meer dan 40 jaar geleden mede-oprichter van Metropolis M. Zijn motto: ‘Kunst moet niet vastzetten maar ruimte bieden om te denken’.